'Symboliek'

Wat betekenen de vier kenmerken: het zwarte gezicht, de roe, de zak en de ketting? Wat wordt door Zwarte Piet uitgebeeld? In feite representeert Zwarte Piet veel verschillende dingen. Waar hij in ieder geval niet voor staat is voor een mens of een groep mensen. Zelfs niet terwijl hij door een mens wordt uitgebeeld. (Natuurlijk is het tijdens de intocht of een bezoek van Sint en Piet fijn dat zowel volwassenen als kinderen hem als een vriendelijke persoon kunnen zien). Het Sinterklaasfeest is een midwinterfeest. Het beeldt vanuit de heidense tijd onvruchtbaarheid en vruchtbaarheid uit, donker (nacht) en licht (dag), winter en zomer en vanuit de christelijke traditie is daar nog het kwade en goede bijgekomen en de opvoedkundige functie waarbij kinderen een moraal aangeleerd krijgen. Ook nu nog steeds een belangrijk onderdeel van het Sinterklaasfeest! Kinderen krijgen in de aanloop naar het feest wel te horen dat ze geen cadeautjes zullen krijgen als ze niet lief zijn. De roe mag dan niet meer zichtbaar zijn, in feite is hij er nog steeds! Sint en Piet zelf kan het niet meer schelen of de kinderen stout zijn of lief! Dat zeggen ze ook tegen de volwassenen als ze het horen! De kleren van deze figuur, zeker wanneer we kijken naar de cartoon van Knecht Ruprecht hieronder, doen je ook hieraan denken: namelijk aan vuilnis dat opgeruimd moet worden, bij alle mensen, van welke huidskleur dan ook maar, want iedereen heeft kwade kanten en dat is wat wordt uitgebeeld in ZP.  (Het element van de kleding is overigens niet aanwezig in de huidige Zwarte Piet die juist een heel kleurige outfit heeft, waarschijnlijk ontleend aan de sjiekere variant van de gemaskerde Klazen en andere afbeeldingen van Sint Nicolaas zoals die er waren.) (NEE je kunt hier niet aan vuilnisman of wat voor mens dan ook maar denken want: Zwarte Piet beeldt geen mens uit! Dat is erg belangrijk om te onthouden anders blijft het misgaan, hoe hij er ook uitziet.) Als iedereen weer weet dat Zwarte Piet geen mens uitbeeldt dan gaan we dergelijke associaties ook niet meer maken. Dan weten we allen waar Zwarte Piet met zijn specifieke uiterlijk voor staat.  En dan begrijpen we ook dat Sint en Piet juist samen horen en zo’n belangrijke boodschap uitdragen. Want wie heeft witte haren en een witte baard en een witte albe (de witte jurk onder de rode mantel)? Juist: Sint: om het licht, de vruchtbaarheid, de zomer het goede en al dat soort mooie zaken aan te mogen duiden. Ook Sint is uiteindelijk niet meer (alleen maar) de mens uit Myra maar is tot symbool geworden voor deze dingen en moet net als Zwarte Piet ook als zodanig worden beschouwd.

Sint en Zwarte Piet zijn samen een reële weergave van de werkelijkheid zoals wij die allen kennen met het goede en het kwade, het licht en het donker. Het goede moet overwinnen en wordt daarom ook met respect behandeld. Dat is iets anders dan met onderdanigheid. Verder is stout zijn en tegen de regels ingaan soms ook nodig. Ook dit zien we terug in Zwarte Piet wanneer hij achter de rug van Sint om gekke dingen loopt te doen! Sint zonder Zwarte Piet is onvoorstelbaar.  Zwarte Piet verwijderen of misvormen is vanuit deze wetenschap een zodanige verminking van het Sinterklaasverhaal (maar ook van het echte leven) dat dat geen optie is.

Een andere kijk op het donker en licht vinden we terug in de interpretatie van Zwarte Piet als het nieuwe jonge vruchtbare leven dat zich in de loop van het jaar ontwikkelt tot Sint Nicolaas die sterft om opnieuw als Zwarte Piet weer op te staan. Wel een mooie kijk ook op de dubbelrol van Sint en Piet zoals die lange tijd bestaan heeft.

Vanuit deze optiek moet Zwarte Piet zo zwart zijn als je hem met de zwarte roet/as uit een vuur kunt maken. Zo ging het in de oertijd (de basis van deze maskerade), heeft het door de eeuwen als maskerade dienst gedaan en zo mag het vanwege deze historie en symboliek ook nu nog gaan. Het is belangrijk dat mensen deze symboliek kennen en zich dit realiseren. Zwart en wit betekent niet automatisch een verhouding slaaf en meester. De vraag is hoe ver de interpretatie op dit punt moet gaan: met zwart en man en ook de kleding en haarstijl past hij prima in de al bestaande traditie van donkergekleurde begeleiders van Sint in binnen- en buitenland en op de dubbelrol. Hij staat hoger afgebeeld dan de Sint en rijdt ook op een paard! Het is hier belangrijk ook op te merken dat de knecht bij Schenkman juist GEEN ketting heeft!)

Het is misschien begrijpelijk dat mensen dit zo interpreteren, maar er is zeker veel meer over te zeggen, zoals hier wordt weergegeven. Deze informatie kan daarbij helpen. Zowel Sint Nicolaas als Zwarte Piet kunnen gespeeld worden door wie dat wil, ongeacht huidskleur, als zij de rol willen spelen. De Sint hoeft niet wit te zijn, de oudste afbeeldingen tonen een man met een getinte huid! Hij heeft andere kenmerken om het licht uit te beelden zoals zijn haar, baard en albe en ook bij Zwarte Piet maakt de huidskleur niet uit omdat je die bedekt met roet om het donker (en de andere betekenissen ervan) te symboliseren. Als we er over denken Zwarte Piet aan te passen, is het goed hierbij te proberen een krachtige verbinding met zijn geschiedenis en de symboliek in stand te houden.